Hechtingsstijlen in relaties

Hechting gaat over het vertrouwen dat je op de ander kunt rekenen en je je veilig en geliefd voelt bij de ander. Vreemdgaan schaadt dat. Geen wonder dus dat je enorm van slag raakt als je bent bedrogen. Als je vroeger al geen veilige hechting hebt gehad met je ouders, is het nu extra moeilijk. Het is daarom goed om meer te weten over hechtingsstijlen in relaties.

Wat is hechting?

Hechting is een biologisch overlevingsmechanisme. De manier waarop je ouders of verzorgers met je omgingen, heeft een diepe invloed op hoe je je later in relaties voelt, denkt en gedraagt. Ook nu.

Als baby ben je volledig afhankelijk van je ouders om te overleven, dus je relatie met je ouders is heel belangrijk. In het eerste levensjaar wordt de basis voor de hechting gelegd, die daarna verder ontwikkelt. Om uit te groeien tot evenwichtige volwassenen met goede relaties, hebben kinderen fysieke en emotionele intimiteit, stabiliteit, aanwezigheid, acceptatie, duidelijkheid, bevestiging, betrokkenheid en ruimte voor autonomie nodig. Als dit er is, zal een kind zich veilig hechten en zich later in intieme relaties ook prettig voelen. Je hebt dan een veilige hechtingsstijl. Was dit er vroeger niet, dan heb je waarschijnlijk een onveilige hechtingsstijl ontwikkeld.

Ook situaties zoals een couveuse opname, gepest worden, een ouder die jong overlijdt, oorlog of andere ingrijpende gebeurtenissen kunnen je hechtingsstijl onveilig maken. Het kan ook zijn dat een ouder tijdelijk niet goed voor je kon zorgen, omdat hij/zij zelf in stress of rouw verkeerd. Daarnaast speelt aanleg een rol, bijvoorbeeld bij autisme. Voor deze mensen is het moeilijker om veilig gehecht te raken, omdat ze moeilijker te lezen zijn voor ouders. Ook veel stress tijdens de zwangerschap kan al tot een onveilige hechting zorgen. Je brein en zenuwstelsel krijgen dan ‘het idee’ dat je op een onveilige wereld moet worden voorbereid. Daarnaast worden trauma’s genetisch doorgegeven, dit heet epigenetica. Dat zorgt ook voor een onveiliger gevoel, wat vaak een onveilige hechtingsstijl wordt.

Wat is een hechtingsstijl?

Hechtingsstijlen in relaties kun je zien als onbewust ontwikkelde strategieën voor hoe jij met een intieme relatie omgaat. Ongeveer 60 procent van de volwassene is veilig gehecht. De rest heeft een onveilige hechtingsstijl. Van deze 40 procent heeft een deel een angstige hechtingsstijl, een deel de vermijdende hechtingsstijl en een deel de gedesorganiseerde hechtingsstijl. Deze leg ik hieronder uit.

Nadat ik honderden mensen heb begeleid, ben ik tot de conclusie gekomen dat er soms heel duidelijk een bepaalde hechtingsstijl is, maar mensen ook kenmerken van verschillende hechtingsstijlen kunnen vertonen. Ook is het niet altijd duidelijk waarom die hechtingsstijl is ontstaan. Probeer jezelf en je partner dan ook niet in een hokje van een van onderstaande hechtingsstijlen te stoppen, maar kijk wat je herkent en wat niet op jou of je partner van toepassing is. Met als doel om jezelf en je partner beter te begrijpen en beter met jezelf en elkaar om te kunnen gaan.

Wat is veilige hechting en hoe ontstaat het?

Een veilige hechting betekent dat je in je vroege jeugd hebt geleerd dat je op anderen kunt vertrouwen, daar ga je automatisch vanuit, zonder naïef te zijn. Ook heb je een gezond vertrouwen in jezelf en een realistisch positief zelfbeeld. Mensen die veilig zijn gehecht, voelen zich op hun gemak in intieme relaties. Je bent je bewust van je eigen gevoelens en behoeften en kunt die makkelijk uiten.  Het is vanzelfsprekend voor je dat anderen ook gevoelens en behoeften hebben en die doen er ook toe voor jou. Mensen met een veilige hechting denken niet zwart-wit, maar genuanceerd.

Kenmerken van een veilige hechtingsstijl:

• Je voelt je op je gemak bij zowel intimiteit als zelfstandigheid.
• Je durft anderen te vertrouwen en je vertrouwt erop dat je waardevol genoeg bent om geliefd te zijn.
• Je wilt je binden, maar claimt je partner niet.
• Je maakt je doorgaans niet snel zorgen over je relatie.
• Je hebt een positief realistisch zelfbeeld.
• Je houdt een goede balans tussen intimiteit en autonomie.
• Je zoekt en geeft steun als dat nodig is.
• Je reageert op emotionele signalen en kunt je eigen gevoelens delen zonder angst voor afwijzing.
• Je weet wat je behoeften zijn en uit die.
• Je staat goed in verbinding met je lichaam en emoties.
• Je herstelt snel na conflict en neemt niet snel afstand.
• Je hebt doorgaans vertrouwen in je partner en in de liefde.
• Je hebt een goede emotieregulatie: je laat emoties toe en kunt ze ook relativeren.

Een veilige hechting betekent niet dat je nooit onzeker bent of geen problemen ervaart in relaties. Maar het betekent wél dat je een gezonde basis hebt en makkelijker kunt omgaan met moeilijkheden en sneller herstelt van disrubties in de verbinding met je partner.

Veilige hechtingsstijl en overspel

Mensen met een veilige hechting gaan minder snel vreemd omdat ze beter in staat zijn om hun gevoelens en behoeften te bespreken. Ze zijn zo in staat hun hechtingsbehoeften meer te bevredigen. Toch kan het zijn dat ze vreemdgaan als hun relatie langdurig niet goed is en het niet lukt om dit op te lossen. Ze zullen dan eerder over hun overspel vertellen en beter in staat zijn met de gevolgen om te gaan en hun partner te steunen. 

Mensen met een veilige hechting raken natuurlijk ook van slag als ze bedrogen zijn. Het heeft echter minder impact op hun zelfbeeld en ze kunnen constructief hun emoties uiten en er beter over praten. Ze zoeken na overspel steun bij een paar vertrouwelingen. Bovendien kunnen ze goed aangeven wat ze nodig hebben van hun partner en vertrouwelingen. 

Wat is onveilige hechting en hoe ontstaat het?

Als je ouders geregeld (emotioneel) afwezig, vermijdend, overbezorgd, inconsistent, dominant, afwijzend of erger waren, kon je niet leren dat je erop kunt vertrouwen dat ze er voor je zijn. Het is voor jou dan niet vanzelfsprekend dat je liefde waard bent, gezien wordt, je gevoelens ertoe doen, dat liefde veilig is. Je leert onbewust ofwel dat relaties hard werken voor aandacht zijn of dat dit geen zin heeft. Hiermee gepaard gaat dat je emoties niet gezond gaat reguleren. Je gaat ze standaard onderdrukken of krijgt er juist weinig grip op; ze nemen je over. Of beide afwisselend.

Onveilige hechtingsstijl en je zelfbeeld

Bij kinderen heeft het gebrek aan (emotioneel) gezien, geaccepteerd en geholpen worden invloed op hun zelfbeeld. Als er geen (goede) reactie komt op jouw gevoelens, dan ga je aan jezelf twijfelen. Wat jij voelt klopt kennelijk niet. Een kind zal niet aan een volwassene twijfelen. Die twijfel aan je gevoel slaat om in: er klopt iets niet aan mij en dat wordt al snel: ik ben niet goed genoeg. Ook kan het gebeuren dat je ouders verwachtingen hadden over hoe je moest zijn, in plaats van dat ze oog hadden voor hoe jij in elkaar zat en je daarin steunden. Dit zal zich later ook uiten in een onveilige hechtingsstijl, een negatief zelfbeeld en onzekerheid.

Mensen die onveilig gehecht zijn, kunnen ook een overdreven zelfverzekerd zijn (in wat ze kunnen en soms ook ‘zijn’). Dit is een beschermingsmechanisme dat je beschermt tegen de stress en pijn van een laag zelfbeeld. Het gevoel van ‘ik doe er kennelijk niet toe, ben niet goed genoeg’ is omgeklapt in ik ben beter. Mensen met narcisme zijn hier een extreem voorbeeld van.
Maar je merkt toch dat het zelfvertrouwen niet echt is, doordat mensen die dit hebben niet goed met kritiek kunnen omgaan. Ofwel de ander krijgt snel kritiek terug, ofwel er is totaal geen reactie (want de ander is niet de moeite waard). Ik hoor geregeld dat mensen die dit hebben, als kind op een gegeven moment dachten: mijn ouders sporen niet, zijn stom of dom.

Onveilige hechtingsstijl en overspel

Mensen met een onveilige hechtingsstijl gaan eerder vreemd dan veilig gehechte mensen. Ze zijn minder goed in staat om hun emoties en behoeften op een goede manier te delen met hun partner. Daarnaast kunnen ze iha minder goed met hun gevoelens omgaan. Overspel kan een manier zijn om hechtingsbehoeften te bevredigen (bevestiging, gezien worden, liefde, etc), om andere behoeften (spanning, levendigheid) te bevredigen, of om nare gevoelens te verdoven.

Mensen met een onveilige hechtingsstijl raken sterker ontregelt als ze bedrogen zijn. Dat kan zich uiten in ineens door het ijs zakken (een doorgaans zelfverzekerd persoon, is ineens erg onzeker, of een doorgaans rationeel persoon is ineens langdurig erg emotioneel), moeilijk rustig te worden, extreme woede, langdurige labiliteit, helemaal uit contact gaan, langdurig niet kunnen functioneren, destructief gedrag, depressie, posttraumatische stressstoornis, of een angststoornis.

3 onveilige hechtingsstijlen

Er zijn drie onveilige hechtingsstijlen: de angstige hechtingsstijl, de vermijdende hechtingsstijl en de gedesorganiseerde hechtingsstijl. Dit zijn geen hokjes waarin je iemand kunt plaatsen. Je kunt een beetje een onveilige hechtingsstijl hebben en ook een sterk onveilige hechtingsstijl en je kunt kenmerken van verschillende onveilige hechtingsstijlen hebben. Je hechtingsstijl kies je niet, we hoeven er niet over te oordelen. Sterker: als je een onveilige hechtingsstijl hebt, verdien je compassie. Ook zelfcompassie! Het is handig om je eigen stijl en die van je partner te kennen en begrijpen, zodat je jezelf en je partner beter begrijpt en kunt leren ermee om te gaan zodat het een veilige liefdevolle verbinding niet in de weg staat.

1. Angstige hechtingsstijl

Deze hechtingsstijl wordt ook wel de angstig-obsessieve hechting of gepreoccupeerde hechtingsstijl genoemd. Als je angstig gehecht bent, heb je veel bevestiging nodig. Je bent gevoelig voor afwijzing en je grootste angst is verlaten worden. Dit komt vaak doordat je als kind wisselende signalen kreeg: soms waren je ouders liefdevol, maar soms trokken ze zich terug of reageerden ze afwijzend. Vaak speelt dit ook als je moeder zelf wat angstig of onzeker was. Je voelt dit als kind haarfijn aan en neemt de angst/onzekerheid over. Sowieso blijkt uit onderzoek dat kinderen meestal dezelfde hechtingsstijl als hun moeder hebben. Met deze hechtingsstijl pieker je veel over jezelf, betrek je veel dingen op jezelf (bijvoorbeeld: als een ander een slechte bui heeft), zoek je veel aandacht en bevestiging en doe je snel een beroep op de partner. 

Kenmerken angstige hechtingsstijl

1. Geen basisgevoel dat je de moeite waard bent om geliefd te worden
2. Diep van binnen bang om verlaten te worden.
3. Sneller last van jaloezie.
4. Wat naïef zijn (teveel vertrouwen in anderen hebben).
5. Het liefst helemaal intens verbonden zijn met je partner 
6. Snel en vaak zorgen of de partner (nog) wel echt van hen houdt.
7. Bindingsdrang.
8. Vastklampen aan je partner, die je misschien ziet als je redder.
9. Te lang doorgaan met relaties die ongezond voor je zijn, waarin je zelfvertrouwen nog verder wordt ondermijnd.
10. Emotioneel intens reageren op relatieproblemen.
11. Stress en emoties moeilijk kunnen reguleren.

2. Vermijdende hechtingsstijl

Vermijdend gehechte mensen hebben juist geleerd dat ze op niemand kunnen rekenen behalve op zichzelf. Misschien waren je ouders niet op emoties gericht, emotioneel onbereikbaar of afwijzend, waardoor je hebt geleerd om gevoelens te onderdrukken. Mensen met de vermijdende hechtingststijl willen hun onafhankelijkheid bewaren. De term bindingsangst is op hen van toepassing. Hun probleem is vooral dat ze weinig vertrouwen hebben in anderen en intimiteit roept een benauwd gevoel op (angst). Ik merk bij cliënten dat het neerkomt op angst om jezelf te verliezen, geen eigen ruimte meer te hebben of angst om afgewezen/gekwetst te worden.

Vaak zijn mensen met een vermijdende hechtingsstijl succesvol in werk, ze kunnen ook makkelijk veel vrienden hebben en heel spontaan en gezellig zijn. Hun probleem ontstaat pas bij echte intimiteit, en meestal ervaren ze het zelf niet eens als een probleem. Het is veel meer een probleem voor de partner. Ze zullen niet snel steun zoeken en reageren afwerend als hun partner (teveel) steunt zoekt. Dit betekent niet dat je met een vermijdende hechtingsstijl geen behoefte hebben aan een partner. Net als elke baby ben je geboren met hechtingsbehoeften, zoals liefde, geaccepteerd worden, belangrijk zijn voor je partner. Deze behoeften heb je echter leren onderdrukken.

Kenmerken vermijdende hechtingsstijl

1. Anderen niet snel dichterbij laten komen.
2. Benauwd/beklemd gevoel bij intimiteit.
3. Meestal zelfverzekerd.
4. Ongemakkelijk voelen bij kwetsbaarheid en emotionele gesprekken.
5. Niet snel steun zoeken en terugtrekken bij conflict of stress.
6. Afwerend reageren afwerend als je partner steun zoekt.
7. Veel waarde hechten aan onafhankelijkheid en autonomie.
8. Onderdrukken van stress, emoties en behoeften.

3. Gedesorganiseerde hechtingsstijl

Dit is de meest complexe hechtingsstijl en ontstaat vaak na jeugdtrauma of emotionele verwaarlozing. Het kind ervaart zowel liefde als angst bij de ouder, waardoor het geen consistente strategie ontwikkelt voor verbinding. Door hun hechtingservaringen hebben ze een negatief beeld van zichzelf en anderen gekregen. Je verwacht dat je niet op anderen kunt rekenen, maar voelt je ook afhankelijk. En je hebt het idee dat je niet de moeite waard bent om liefde te krijgen.

Omdat mensen met deze hechtingsstijl in hun hart bang zijn om afgewezen te worden, stellen ze zich terughoudend op in relaties. Ze verlangen echter wel naar intimiteit en steun, maar ze zijn bang om ‘door de mand te vallen’ of de ander tot last te zijn. Ze hebben het idee dat de partner afknapt als hij hen écht leert kennen. Wanneer de intimiteit in een relatie groeit, trekken ze zich terug: het aantrekken–afstoten-patroon. Ze houden zich meer op de achtergrond en durven weinig te vragen of eisen van hun partner.

Kenmerken gedesorganiseerde hechtingsstijl

1. Ze willen nabijheid, maar zijn tegelijkertijd bang voor afwijzing.
2. Ze wisselen tussen erg afhankelijk en erg afstandelijk gedrag.
3. Ze ervaren vaak intense emoties en verwarring in relaties.
4. Ze hebben moeite met vertrouwen in zichzelf en anderen.
5. Ze wisselen aantrekken en afstoten af.

Hechtingswonden en hechtingsangsten in relaties

Onveilige hechting in je jeugd leidt vaak tot pijnplekken of ronduit hechtingswonden. Dit is oud zeer dat in je onderbewuste is opgeslagen en nog steeds geraakt kan worden. Gedrag van je partner (en ook anderen) kan deze wond raken, waardoor je een veel heviger gevoel krijgt dan je zou verwachten bij de situatie. Het kan zijn dat je dit gevoel onderdrukt en niet opmerkt. Wel kun je zien dat beschermmechanisme worden geactiveerd. Je werpt bijvoorbeeld een muur op, trekt je terug, reageert afwijzend, wordt boos terwijl je je eigenlijk gekwetst voelt, gaat piekeren, je raakt verdoofd of gaat jezelf verdoven (alcohol, eten, etc), zoekt afleiding, etc..

Hechtingswonden herken je aan een gevoel van:

• Niet goed genoeg zijn
• Niet gezien worden
• Afgewezen worden
• Er niet mogen zijn
• Niet de moeite waard zijn
• Er niet bij mogen horen
• Niet geaccepteerd worden
• Gevoel dat er iets mis is met je
• Gevoel dat het aan jou ligt
• Er alleen voorstaan
• Eenzaamheid
• Er niet toe doen

Hechtingsangsten

Als je niet (genoeg) op je ouders kon rekenen, niet genoeg aandacht kreeg, geen steun kreeg als je dat nodig had, niet geaccepteerd werd, er te weinig rekening met je gehouden werd, of je veel kritiek of afwijzing kreeg, dan ontstaan er ook hechtingsangsten. Hechtingsangsten bepalen ook vaak hoe we omgaan met onze partner. Als je bang bent om verlaten te worden, kun je obsessief bevestiging zoeken. Als je bang bent om gekwetst te worden, kun je je juist emotioneel afsluiten. En als je bang bent om je autonomie of jezelf krijt te raken in de relatie, kun je afstand houden en afstandelijk reageren op emoties van je partner,

Veelvoorkomende hechtingsangsten:

• Angst om verlaten te worden
• Angst om niet goed genoeg te zijn
• Angst voor afwijzing
• Angst om emotioneel afhankelijk te worden
• Angst om je vrijheid/ruimte kwijt te raken
• Angst om jezelf te verliezen in de relatie

Kan je hechtingsstijl veranderen?

Ja, je hechtingsstijl is niet in beton gegoten. Door bewust aan je patronen te werken, kun je steeds (weer) veiliger gehecht raken. Dit proces heet hechtingsherstel. Het makkelijkst gaat dit door nieuwe veilige ervaringen in je relatie met je partner en anderen. Daar kun je dus naar op zoek. Bij mensen bij wie je je veilig voel kun je je wat meer laten zien en kwetsbaarder opstellen.

Veiliger gehecht raken

Veiliger gehecht raken kun je ook zelf stimuleren, vooral door veiliger met je eigen binnenwereld (gedachten en gevoelens) om te gaan. Het is een traag proces, maar de moeite waard om je hierop te richten. Zo raak je veiliger gehecht.

1. Zelfreflectie: Begrijp je eigen hechtingsstijl en patronen.
2. Emotieregulatie: leer emoties meer toe te laten (vermijdende en gedesorganiseerde hechtingsstijl) en erop te reflecteren met wat afstand (angstige en gedesorganiseerde hechtingsstijl). Onderzoek welke behoefte het uitdrukt. Schrijf het op.
3. Leer denkpatronen herkennen. Je zult zien dat bepaalde negatieve gedachten over jezelf en/of je partner steeds terugkomen. Label ze als symptoom van je hechting in plaats van ze voor waar aannemen.
4. Als je van slag of verdoofd raakt door iets wat je partner zegt doet of juist niet doet of zegt, zorg dan eerst voor jezelf. Geef jezelf begrip, erken dat het naar voelt, benoem het gevoel (dit raakt mijn pijnplek, dit triggert mijn angst), doe iets zorgzaams voor jezelf.
5. Herhaal in jezelf: “Ik ben oké, mijn partner is oké.”
6. Bewuste communicatie: Leer je behoeften op een gezonde manier te uiten, in afstemming op je partner.
7. Veilige relaties opbouwen: Zoek steun bij betrouwbare mensen.
8. Therapie en coaching: EFT – Emotionally Focused (relatie) Therapie – is een hechtingsgerichtte benadering en kan helpen bij hechtingsherstel.