Mijn partner is al een aantal keer vreemdgegaan. Een vriendin vraagt zich af of mijn partner narcistisch is. Ik ben erover gaan lezen en twijfel nu. Hij toont wel spijt, maar de spijt lijkt ook niet heel gemeend te zijn. Hij wil het niet over het overspel hebben, ik moet vooruit kijken, het niet groter maken, etc. Hoe weet je of je vreemdgaande partner narcistisch is? En hoe ga je om met zo’n partner?

Groet, E

Beste E,

Als mensen vaak vreemdgaan, heeft dat vaak te maken met veel behoefte een bevestiging. Dat betekent niet altijd dat ze narcistisch zijn, in extreme vormen zou het wel narcisme kunnen zijn. Overspel zie je wel vaak bij narcisme. Het is zoiets als drugsgebruik, een narcist heeft er steeds opnieuw behoefte aan om zijn grootsheid te etaleren en bevestigd te krijgen. Ik weet niet of je partner narcistisch is, daarom zal ik wat over narcisme schrijven, dan kun je zelf kijken. Wat ik wel weet, is dat het normaal is dat jij het over het vreemdgaan wilt hebben en niet vooruit kunt kijken. Voor de meeste partners die zijn vreemdgegaan is dit ook vanzelfsprekend en die willen er ook over praten.

Narcisme bestaat niet alleen in theorie

Vaak merk ik dat cliënten wel vermoeden dat hun vreemdgaande partner narcistisch is, maar toch steeds weer twijfelen. Het is goed je te realiseren dat naar schatting 1 procent van de bevolking een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft (50-75% mannen). Het is een schatting omdat narcisten zich niet laten onderzoeken, ze hebben zelf namelijk geen last van hun persoonlijkheid en ze kunnen niet kritisch naar zichzelf kijken. Je zult waarschijnlijk dus geen bewijs van je partners narcisme krijgen in de vorm van een diagnose. Maar besef je dat narcisme geen theoretisch concept is, het is om ons heen.

In deze video ‘Van een narcist voor narcisten’ wordt goed uitgelegd wat narcisme is. Narcisme doorbreken is erg moeilijk en gebeurt niet vaak. Mensen met narcisme zoeken meestal pas begeleiding als het erg slecht met ze gaat, ze eenzaam of depressief zijn.

Niet zien dat je partner narcistisch is

Narcisme is moeilijk te herkennen, het ligt er niet bij elke narcist zo dik bovenop als bij Donald Trump. Dus neem het jezelf niet kwalijk als jij het niet zag. Narcisten kunnen erg charmant zijn en je paaien, dat leidt ook af van hun nare kant. Die laten ze niet meteen zien. En zolang jij goed bent voor een narcistische partner, zijn ego streelt, zijn behoeften vervult, hem zijn gang laat gaan, lijkt het misschien ook nog redelijk te gaan met je relatie. Ik schrijf lijkt, want bij een narcist zijn jouw behoeften ondergeschikt en dat is nooit goed. Maar nu twijfel je. En als jij je partner confronteert met bewijs of vragen over vreemdgaan en hij is narcistisch, zal hij een typisch narcistische reactie geven.

Narcistische reactie op beschuldiging van vreemdgaan

Als je een narcist confronteert met je pijn of wantrouwen, zal hij je waarschijnlijk proberen het gevoel te geven dat er iets mis is met jou; jij bent achterdochtig, onzeker of jaloers. Het kan ook zijn dat vragen stellen überhaupt niet mag. Een cliënt mocht bijvoorbeeld geen vragen stellen als haar man de deur uit ging of laat thuis kwam. Hij hoefde geen verantwoording af te leggen, vond hij, en ze moest zich niet zo afhankelijk opstellen. Stelde ze toch vragen, dan liep hij gewoon weg. Je kunt ook te maken krijgen met hevige woede, eindeloze ruzies, genegeerd worden en heel erg in de war gebracht worden. Ook is er kans dat hij zielig gaat doen: het is zo erg hoe jij over hem denkt.

Gaslighting, typisch narcistisch

Dat in de war gebracht worden, onzeker zijn of je het wel goed ziet, komt vaak door gaslighting. Dit is een vorm van psychologische manipulatie waarbij iemand erop uit is de ander mentaal te ondermijnen. Dit probeert hij door twijfel te zaaien aan je eigen verstand. Hij kan bijvoorbeeld ontkennen wat hij eerder heeft gezegd, de werkelijkheid ontkennen of verdraaien, of glashard liegen. Deze manipulatiestrategie gebruiken narcisten veel. Zo kan een narcist bijvoorbeeld zeggen dat hij iets voor jou doet, terwijl het voor zichzelf is.

Het omdraaien

Nog een narcistische reactie is de realiteit omdraaien: jij bent het probleem, want je bent achterdochtig, onzeker of gestoord, jij maakt de relatie kapot. Een cliënt wilde bijvoorbeeld nadat ze bewijs vond van overspel geen seks meer met haar man. Dat maakte hem zo boos dat hij begon met porno kijken waar zij bij was. Toen ze hem vroeg daarmee op te houden, zei hij dat hij dit nodig had omdat zij frigide was. Kortom: er was dus iets mis met haar en hij was daar het slachtoffer van. Hij draaide de realiteit volledig om. Een andere cliënt was volgens haar partner gewoon jaloers op de vrouw met wie hij geregeld afsprak. De intieme appjes die ze in zijn telefoon aantrof betekenden niets. Sterker: zij maakte de relatie kapot met haar wantrouwen.

Eigenschappen van een narcistische persoonlijkheidsstoornis beschrijf ik hieronder en zou je ook voordat het overspel begon moeten kunnen zien, misschien met terugwerkende kracht nu.

Eigenschappen van een narcist

• Mensen met narcisme zijn ervan overtuigd dat zij beter of meer ‘bijzonder’ zijn dan andere mensen. Dit laten zij ook graag aan anderen merken.
• Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis wil constant bewonderd worden. Hij of zij geniet daar enorm van.
• Het inzetten van anderen voor eigenbelang
• Een gebrek aan empathie
• Gespeeld charmant zijn
• Verslaafd aan aandacht krijgen
• Agressief gedrag vertonen
• Een groot ego
• Macht willen hebben
• Gebrek aan berouw of schuldgevoelens
• Extreem jaloers zijn
• Liegen en de eigen leugens geloven

Verborgen narcisme

Verborgen narcisten zijn moeilijker te herkennen. In plaats van een overdreven positief zelfbeeld, hebben zij juist een lage eigenwaarde. Dit hebben wel meer mensen, maar verborgen narcisten vinden dat zij het ergst lijden. Dit maakt hun speciaal. Ze nemen een slachtofferrol in en vragen (ook op ongepaste momenten) veel aandacht voor hun lijden. Ze zijn vaak jaloers en kunnen bewust proberen een ander te benadelen of beschadigen. Vaak hebben zij een hoog ontwikkeld en verfijnd vermogen om anderen te manipuleren. Bij verborgen narcisme is de stoornis minder duidelijk waarneembaar, maar niet minder ernstig. In tegendeel: doordat de stoornis verborgen is, blijven pathologische leugens en manipulaties vaak onontdekt.

Zijn narcisten eigenlijk onzeker?

Vaak wordt aangenomen dat narcisme eigenlijk een lage eigenwaarde overdekt. Het opgeblazen ego als schild tegen kwetsbaarheid. Echter, er is ook bewijs dat dit niet het geval is. Misschien zijn er drie soorten narcisten: narcisten waarbij het grote ego onzekerheid overdekt, narcisten die geen enkele twijfel hebben (ook niet diep van binnen) over hun eigen bijzonderheid, en de verborgen narcisten. In de praktijk maakt het niet uit, met alle narcisten valt niet op een gezonde manier samen te leven en samen te werken en dat verandert niet. Het (onrealistisch) positieve zelfbeeld is iets anders dan een gezonde zelfwaardering, waarbij je je eigen tekortkomingen wel ziet, maar jezelf toch goed genoeg voelt, en niet beter en/of belangrijker dan anderen.

Oorzaak narcisme

Wat narcisme veroorzaakt, daar is de geesteswetenschap nog niet helemaal uit. Er zijn verschillende mogelijke verklaringen. Mensen worden narcistisch als ze ofwel steeds de hemel in worden geprezen door hun ouders en weinig grenzen en correctie krijgen, of juist (emotioneel) verwaarloosd worden of veel kritiek krijgen. In deze verklaringen wordt dus de nadruk gelegd op de invloed van de verzorgers in de jeugd. Je hebt echter ook een genetische aanleg nodig om narcisme te ontwikkelen. Maar een narcistische ouder betekent niet dat een kind zeker narcistisch zal zijn. Als de andere verzorger bijvoorbeeld wel goed met het kind omgaat, hoeft het niet narcistisch te worden. Bovendien erf je van beide ouders genen, je kunt narcisme genetisch ook niet erven.

Waarom narcistische partner?

Misschien heb je een narcistische vader of moeder en heeft dit je beeld van wat liefde is vertekend. En dan ben je er ook aan gewend om je aan te passen, te pleasen en je emoties en behoeften te onderdrukken en je slecht te voelen over jezelf of aan jezelf te twijfelen. Partners van narcisten zijn vaak wat naïef, ze kunnen zich niet voorstellen dat iemand echt zo naar is. Dus goed om je te realiseren dat ook zijn eventuele charme deel uitmaakt van zijn strategie om controle over jou te krijgen. Soms willen partners van narcisten hem ook helpen. Maar het probleem is dat hoe dichterbij jij wilt komen, hoe meer hij jou afstoot. Narcisten zullen zich niet oprecht kwetsbaar opstellen (wel als manipulatiemiddel), dan hebben ze minder controle. Jouw liefde en waardering zullen ook nooit genoeg zijn.

Een beetje of erg narcistisch

Iedereen heeft wel iets narcistisch. Veel mensen reageren bijvoorbeeld defensief op kritiek of willen graag aandacht. Dat maakt je nog geen narcist. Bij een narcistische persoonlijkheidsstoornis is sprake van meerdere eigenschappen die in sterke mate consistent aanwezig zijn. Zowel bij open als verborgen narcisme is er een continuüm van mild narcistisch tot zwaar narcistisch. Dit laat zich vooral zien door de mate waarin ze een normaal leven leiden. Hoe stabieler (lang behoudt van vrienden, zelfde werk) hun leven, des te milder het narcisme. Als iemand echt een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft, is een gezonde relatie niet mogelijk. Als iemand narcistische trekken heeft, is het waarschijnlijk moeilijk om het hem samen te leven, maar als je zelf een stevige persoonlijkheid hebt kan het werken.

Waarom gaan narcisten vreemd?

Bijna alle narcisten gaan vreemd. Ze voelen zich superieur en belangrijk en hebben het gevoel dat ze recht hebben om te doen waar ze zin in hebben. Ze staan boven sociale conventies en afspraken over trouw. Ze kijken zelfs neer op brave mensen die zich aan de ‘regels’ houden. Narcisten hebben dus het idee dat ze recht hebben op overspel en dat ze daarvoor geen verantwoordelijkheid hoeven af te leggen. Ze leggen de schuld ook buiten zichzelf: hun partner schiet tekort. Ook kan het zijn dat een narcist zelf vindt dat hij niet vreemdgaat, ze geloven hun eigen leugens. Het is dus onmogelijk om een narcist aan te spreken op overspel, hoe voorzichtig je het ook doet. Geen enkele narcist zal echt verantwoordelijkheid nemen en zich inleven in jou.

5 redenen voor narcisten om vreemd te gaan

1. Narcisten gaan vreemd vanwege hun onbevredigbare behoefte aan narcistische brandstof (aandacht, bewondering). Elke ‘shot’ werkt maar even, hun ego moet dus steeds opnieuw gestreeld worden. In een affaire gebeurt dat keer op keer bij dezelfde persoon, maar een narcist kan ook steeds andere vrouwen versieren.
2. Ze zijn snel verveeld en kunnen verveling niet verdragen. Overspel zorgt voor de nodige spanning en verdrijft de sleur.
3. Narcistische mensen voelen zich benadeeld als ze een gewoon leven moeten leiden met de nodige verplichtingen. Ze vinden zichzelf er te uniek voor en om hun bijzonderheid te bevestigen gaan ze vreemd.
4. Narcisten willen controle, maar in een vaste relatie betekent het sluiten van compromissen een verlies van controle (autonomie). Bij het vreemdgaan bepalen ze zelf de regels en zo krijgen ze weer meer controle.
5. Ze weren emotionele intimiteit, omdat ze dan kwetsbaar worden. Vreemdgaan is een extreme manier om de intimiteit te verbreken.

Redelijk praten lukt niet met een narcist

Je hebt waarschijnlijk al geprobeerd een redelijk gesprek te voeren. Je denk dat als hij maar begrijpt hoe dit is voor jou, hij goed voor jou zal worden. Maar hij kan alleen door zijn eigen bril kijken en uitgaan van zijn eigen gevoelens (die onprettig zijn als jij kritiek hebt, iets van hem wilt, of hem in de weg staat) en behoeften. Wellicht zegt hij dat hij je begrijpt, maar dat doet hij niet echt en is slechts bedoeld om weer controle te krijgen. Je krijgt niet wat je verdient: een partner die zijn best doet voor jou en jullie relatie. De kans is groot dat je door zijn manier van omgang met jou aan jezelf gaat twijfelen. Ben ik nou gek? Ben ik achterdochtig, jaloers, onzeker? Deze twijfels hoor ik geregeld. En logisch als je zelfvertrouwen op verschillende manieren wordt ondermijnd.

Wat kun je doen als je narcistische partner vreemdgaat?

Zet jezelf in ieder geval op de eerste plaats en neem regie over je leven. Ga voor jezelf zorgen in plaats van voor je partner. Zorg dat je een actief sociaal leven hebt met mensen die goed voor je zijn. Laat je partner niet tussen jou en anderen komen. Zorg dat je zelfstandig bent of wordt en niet financieel afhankelijk van je partner. Doe dingen doet waar jij je goed bij voelt, zoals sporten. Stel grenzen. Als hij je kleineert, woedend is, eindeloos ruzie maakt, ga dan uit contact. Ga de deur uit of naar een andere kamer. Verbaal en fysiek geweld zijn uiteraard onacceptabel.

Weggaan of blijven?

Eigenlijk is er maar een mogelijkheid die echt goed voor je is als je partner narcistisch is: je partner verlaten. Misschien heb je tijd voor nodig om dat te beslissen, dat is begrijpelijk, maar ik zie bij cliënten dat ze uitgeput raken van de stress als ze lang uitstellen. Bovendien ondermijnt hun partner hoe langer hoe meer hun zelfvertrouwen. Dus wacht niet te lang, je zult waarschijnlijk nooit de bevestiging krijgen dat hij narcistisch is en misschien ook niet dat hij vreemdgaat. Je hoeft ook niet zeker te weten of je partner narcistisch is. Vaak wordt het duidelijker als je afstand neemt.

Trap niet in valse hoop

Valse hoop is een emotioneel afweersysteem dat je beschermt tegen de pijn van de realiteit. Door tegen beter weten in te blijven hopen dat je partner verandert, stel je de pijn uit en de angst voor scheiden. Ik merk bij cliënten dat dit speelt. Ze denken dat als ze maar nog meer hun best doen, ze wel goed genoeg zullen zijn voor hun partner en wel hun liefde gaan krijgen. Dat hij wel zijn fouten gaat erkennen en verantwoordelijkheid neemt. Dat gaat niet gebeuren als hij narcistisch is. Relatietherapie heeft ook geen duurzaam resultaat bij een stel waar narcisme speelt. Bij EFT relatietherapie is narcisme zelfs een contra-indicatie, maar het kan even duren voordat een therapeut het herkent.

Een paar checkvragen die je helpen een besluit te nemen

• Is je partner goed voor je?
• Neemt je partner verantwoordelijkheid voor zijn fouten?
• Kun je jezelf zijn bij je partner (zonder gekleineerd te worden)?
• Word je gewaardeerd, gerespecteerd en gesteund door je partner?
• Houd je partner rekening met jou?
• Vind je je partner doorgaans een leuk mens?

Als het antwoord ‘nee’ is op deze vragen, is het belangrijk dat je regie gaat nemen over jouw geluk en (geestelijke) gezondheid. Het doet er niet toe of je van hem houdt. Dat is niet genoeg.

Een paar tips:

• Lees over narcisme.
• Kijk video’s over narcisme, zoals de video hieronder.
• Laat jezelf zien dat je liefde waard bent door elke dag iets goeds voor jezelf te doen, en door jezelf te omringen met mensen die goed voor je zijn.
• Zoek hulp als je vastloop, bij een ervaren coach of psycholoog.

Tips als je je vreemdgaande narcistische partner gaat verlaten

• Laat je goed juridisch vertegenwoordigen als je getrouwd bent, samen een kind hebt of samen een koophuis hebt. Win juridisch advies in voordat je vertelt dat je bij hem weg gaat.
• Breng daarvoor ook je eigen dierbare persoonlijke spullen (geen gezamenlijke spullen) naar een veilige plek (denk aan sierraden etc).
• Waarschijnlijk heb je na de relatiebreuk moeite met loslaten. Ook moet je veel verwerken en is je zelfbeeld en zelfvertrouwen ondermijnd. Misschien realiseer je je dat een van je ouders ook narcistisch was. Het kan dan verstandig en fijn zijn hulp te zoeken van een coach of psycholoog.

Ik hoop dat deze informatie je wat duidelijkheid geeft. Uiteindelijk is het niet belangrijk om te kunnen zeggen of hij wel of iet een narcist is. Het gaat erom hoe hij voor jou is: zijn jouw behoeften en gevoelens belangrijk voor hem? Staat hij er open voor? Houdt hij er rekening mee?

Veel sterkte, Lisette